Tuż przed „weekendem majowym” zapadł ważny wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach kredytów tzw. „frankowych”. W wyroku tym TSUE odpowiadał na zadane mu przez Sąd Okręgowy w Gdańsku pytania prejudycjalnie. Poniżej syntetyczny przegląd tych pytań i udzielonych odpowiedzi.

1) Czy krajowy sąd ma obowiązek stwierdzenia niedozwolonego charakteru umowy, a w konsekwencji uznania nieważności umowy, po tym jak w zaakceptowanym przez strony aneksie niedozwolone postanowienie zostało zmienione?
TSUE: Tak, jeżeli konsument zawierając aneks nie został jasno poinformowany o tym, z czego rezygnuje, aneksując umowę z bankiem;

2) Czy sąd krajowy może uznać za nieuczciwe tylko wybrane elementy danego postanowienia umownego dotyczącego ustalania przez bank kursu wymiany waluty (tj. sposób ustalania marży), a pozostałą część postanowienia uznać za obowiązującą, bez potrzeby eliminowania całej klauzuli z umowy lub zastąpienia jej dyspozytywnym przepisem prawa?
3) Czy obowiązywanie tzw. ustawy antyspreadowej z 2011 r. ma wpływ na stwierdzenie abuzywności postanowień umownych w sposób wskazany w pytaniu drugim?
TSUE: unieważnienie części postanowienia umownego jest możliwe tylko wówczas, gdy jego poszczególne części stanowią odrębne zobowiązania umowne – skutkiem tej interpretacji TSUE jest brak możliwości unieważnienia części klauzuli umownej, jeżeli klauzula ta nie stanowi odrębnego zobowiązania umownego (jak to wynika z pytania nr 2)

4) Czy w związku z brakiem obowiązywania umowy w wyniku wydanego wyroku sądowego, roszczenia konsumenta i przedsiębiorcy z tym związane stają się wymagalne w momencie uprawomocnienia się tego orzeczenia?
TSUE w zakresie początku biegu przedawnienia roszczeń konsumenta względem przedsiębiorcy powołał się na swojego dotychczasowe orzecznictwo, zgodnie z którym roszczenia konsumenta wobec przedsiębiorcy nie mogą przedawnić się, kiedy konsument nie jest świadomy abuzywnego charakteru klauzuli oraz jego konsekwencji w postaci roszczenia restytucyjnego (por. wyrok TSUE w sprawie C-485/19 Profi Credit Slovakia)

5) Czy w przypadku roszczeń konsumenta o unieważnienie umowy wynikające z istnienia niedozwolonego charakteru klauzul umownych sąd ma obowiązek poinformować go o skutkach tej nieważności także w zakresie ewentualnych roszczeń przedsiębiorcy, nawet jeżeli nie zostały zgłoszone w toku postępowania lub ich zasadność nie jest jednoznacznie przesądzona?
TSUE: tak, do sądu krajowego, który stwierdza nieuczciwy charakter warunku umowy zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem, należy poinformowanie konsumenta o konsekwencjach prawnych, jakie może pociągnąć za sobą stwierdzenie nieważności takiej umowy.

W powyższym judykacie TSUE zasadniczo potwierdza korzystny dla tzw. „frankowiczów” kierunek interpretacyjny. Spowodowało to podwyższenie rezerw na ryzyka prawne w niektórych bankach. Wciąż jednak czekamy na rozstrzygnięcie składu siedmiu sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego (III CZP 6/21) w sprawie wniosku Rzecznika Finansowego o sposób rozliczeń po unieważnieniu umowy – zaplanowane na 7 maja 2021, oraz na uchwałę pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego (sygn. akt III CZP 11/21) w sprawie kredytów indeksowanych i denominowanych, co do którego można spodziewać się, iż ukształtuje linie orzeczniczą w tych sprawach – posiedzenie ma odbyć się 11 maja 2021 r.